Niekiedy trudna sytuacja majątkowa nie pozwala nam na skorzystanie z odpłatnych usług pomocy prawnej adwokata lub radcy prawnego, zaś czujemy, że samodzielnie nie jesteśmy w stanie uporać się z konkretną sprawą sądową. Z pomocą może wówczas przyjść instytucja pełnomocnika z urzędu. Kto jednak może z niej skorzystać?
Przede wszystkim uprawnione do ubiegania się o ustanowienia adwokata lub radcy prawnego z urzędu są osoby zwolnione przez sąd od kosztów sądowych (w całości lub w części). Co więcej, również osoby, które od kosztów tych nie zostały zwolnione mogą się tego domagać, jeżeli złożą oświadczenie, z którego wynika, że nie są w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Podobna sytuacja dotyczy także osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych (np. fundacji, stowarzyszeń, wspólnot mieszkaniowych), o ile wykażą, że nie mają dostatecznych środków na poniesienie takich kosztów.
Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego jest wolny od opłat sądowych, a zgłasza się go wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub też osobno. W piśmie wystarczy wskazać jednym zdaniem „wnoszę o ustanowienie pełnomocnika z urzędu” oraz krótko uzasadnić wniosek, opisując swoją sytuację majątkową. Warto także wskazać, że sprawa której jesteśmy uczestnikami jest dla nas zawiła i samodzielnie nie jesteśmy w stanie prawidłowo jej prowadzić. Przepisy dopuszczają zgłoszenie takiego wniosku także ustnie do protokołu podczas rozprawy. Co ciekawe, a z czego niewiele osób zdaje sobie sprawę – we wniosku można imiennie wskazać adwokata lub radcę prawnego, którego chciałoby się otrzymać, choć prośba w tym zakresie nie jest wiążąca i tym samym nie musi zostać uwzględniona.
Do wniosku pisemnego jako załącznik dołącza się wypełniony formularz (link do wzoru zamieszczamy poniżej; ponadto można go otrzymać w sądzie), obejmujący oświadczenie dotyczące szczegółowych danych o swoim stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Pamiętajmy, że jeżeli wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego składamy łącznie z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych, składamy tylko jeden formularz. Istotnym jest, by w miarę możliwości nasze oświadczenie zostało potwierdzone odpowiednimi dokumentami (np. zaświadczeniem o zarobkach, deklaracją PIT, odcinkiem renty, czy rachunkami potwierdzającymi nasze wydatki). Jeżeli wniosek zgłosiliśmy ustnie, sąd szczegółowo nas wypyta o wszystkie okoliczności dotyczące naszej sytuacji majątkowej.
W jakim sądzie składamy taki wniosek? Jeżeli sprawa już się toczy, będzie to sąd ją rozstrzygający. Pamiętajmy jednakże, że możemy żądać wyznaczenia pełnomocnika również jeszcze przed rozpoczęciem sprawy, np. do sporządzenia pozwu. W takim przypadku składamy wniosek w sądzie, przed którym sprawa będzie się później toczyć, a jeśli nie jesteśmy pewni, jaki to powinien być sąd, wniosek najlepiej złożyć do sądu rejonowego właściwego dla miejsca swojego zamieszkania.
Kiedy natomiast sąd uwzględni nasz wniosek i przydzieli nam pełnomocnika z urzędu? Stanie się to, gdy ustali istnienie dwóch okoliczności. Po pierwsze, że nie jesteśmy w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez wspomnianego uszczerbku. Po drugie, że udział profesjonalnego pełnomocnika w danej sprawie jest faktycznie potrzebny. Ta druga przesłanka będzie spełniona, gdy wykażemy – przykładowo – że nasza sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym lub prawnym (zawiła) lub że mamy trudności z samodzielnym podejmowaniem czynności procesowych. Pamiętajmy zatem o uzasadnieniu obu tych przesłanek.
Jeżeli sąd przychyli się do naszego wniosku, w odpowiedzi w sprawach karnych otrzymamy pismo z sądu już ze wskazaniem konkretnych danych (imienia, nazwiska, adresu) pełnomocnika. W sprawach cywilnych (też rodzinnych) sąd prześle nam jedynie informację, że postanawia przydzielić pełnomocnika, a konkretną osobę wskaże odpowiednia izba adwokacka bądź radcowska. W takim przypadku w niedługim czasie otrzymamy drugie pismo – właśnie z izby – ze wskazaniem danych konkretnego pełnomocnika.
Jeżeli zaś sąd nie przychyli się do naszego wniosku, w ciągu 7 dni od odebrania decyzji odmownej możemy złożyć zażalenie na to postanowienie. Zażalenie również nie podlega opłacie.